Zaburzenia odżywiania – większość z Was na pewno spotkała się z tym terminem i przypuszczamy, że kojarzycie go głównie z anoreksją i bulimią. Skojarzenie to jest po części trafne, w końcu są to dosyć często występujące choroby z tej grupy. Z drugiej strony nie jest precyzyjne, ponieważ zaburzeń odżywiania znamy znacznie więcej.

Temat ten jest niezwykle rozległy i trudny – z tego powodu ciężko go “skrócić” do jednego wpisu i dotknąć wszystkich ważnych zagadnień.

No ale po kolei.

Czym są zaburzenia odżywiania?

Generalnie są to jednostki chorobowe charakteryzujące się zaburzeniami łaknienia na poziomie psychicznym. Osoba zmagająca się z tego typu problemami ma nieprawidłowe zachowania a nawyki żywieniowe, są bardzo skoncentrowane na kontrolowaniu masy ciała. Można też powiedzieć, że mają nieprawidłową relację z jedzeniem a ich życie dosłownie “kręci się” wokół niego.

Anoreksja 

Nazywana również jadłowstrętem psychicznym, jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń odżywiania. Anoreksja wkrada się niepostrzeżenie. Jej pierwsze objawy często nie budzą podejrzeń, są traktowane jako normalne zjawiska towarzyszące dojrzewaniu, co utrudnia wczesne rozpoznanie problemu. 

Chora/chory zaczyna być niezadowolona/ niezadowolona ze swojego wyglądu, co potęguje się po zjedzeniu posiłku – wtedy pojawia się poczucie winy, które skłania do stosowania różnych ograniczeń związanych z jedzeniem, w tym zmniejszenia ilości spożywanych kalorii. 

Objawy anoreksji to m.in.:

• unikanie wspólnych posiłków 
• chowanie jedzenia
• obsesyjne liczenie kalorii
• częste i intensywne ćwiczenia fizyczne
• stosowanie różnych środków przeczyszczających czy moczopędnych 
• wywoływanie wymiotów
• zanik menstruacji (oczywiście u osób menstruujących) 

Warto mieć na uwadze, że osoby chorujące na anoreksję są nieświadome swojego problemu, uważają swój stan za normalny. Wszelkie sygnały “od ciała”, takie jak stałe uczucie zimna, każde bóle, kręcenie się w głowie i inne objawy wygłodzenia albo wypierają, albo im zaprzeczają. 

Szacuje się, że w Polsce problemu anoreksji doświadcza około 0,8%-1,8% dziewcząt poniżej 18 roku życia.

Przyczyny anoreksji

Czynników wywołujących anoreksję może być wiele i jest to też zależne od osoby. Wyróżnia się:

• czynniki biologiczne i genetyczne – nieprawidłowe funkcjonowanie obszarów w mózgu odpowiedzialnych za odczuwanie głodu i sytości; wysokie stężenie kortyzolu we krwi, zburzone stężenie greliny (hormonu, który reguluje odczuwanie głodu), zaburzenia w funkcjonowaniu neuroprzekaźników. 
• czynniki osobowościowe – duży perfekcjonizm i krytycyzm względem samego siebie, niskie poczucie własnej wartości, skłonności depresyjne, samodyscyplina (ogółem jest to dobra cecha, ale niestety “pomaga” w rozwoju anoreksji), brak akceptacji zmian cielesnych, jakie zachodzą podczas dojrzewania.
• czynniki rodzinne – zaburzone relacje w rodzinie, angażowanie dziecka w konflikty między rodzicami, rygorystyczne wychowywanie, nadmierne kontrolowanie wszelkich działań dziecka, kształtowanie w nim perfekcjonizmu i ambicji. 
• uwarunkowania kulturowe – istnienie w kulturze “idealnej” sylwetki, do której ludzie dążą, presja mediów, stawianie “perfekcyjnego”  wyglądu jako najważniejszej ludzkiej cechy. 

Wyżej wymienione czynniki mogą się ze sobą łączyć, co wpływa na rozwój i przebieg choroby, jednak za najważniejsze uznaje się czynniki osobowościowe i rodzinne. 

U osób chorujących na anoreksję między rodzicami częściej występuje dystans emocjonalny, wyciszanie problemów, zamiast prób rozwiązania go. Według badań większy wpływ na rozwój anoreksji mają matki.

Bulimia

Inaczej żarłoczność psychiczna. Charakterystyczne dla niej jest objadanie się, któremu często towarzyszy poczucie braku kontroli. Wyróżnia się dwa typy bulimii: przeczyszczający (osoba chora stosuje środki przeczyszczające lub prowokuje wymioty), nieprzeczyszczający (chory po epizodzie objadania głodzi się lub stosuje intensywne ćwiczenia fizyczne). Najczęściej dotyka ona kobiet w wieku 20-45 lat, a w Polsce częstość jej występowania u młodzieży wynosi ok. 2%.

Objawy bulimii

• problemy z zębami i dziąsłami (wynikają one z częstego kontaktu zębów z kwasem żołądkowym),
• suchość w jamie ustnej
• ukrywanie się podczas jedzenia lub jedzenie w nocy, gdy reszta domowników już śpi
• zaburzony cykl menstruacyjny (w przypadku osób menstruujących).

Przyczyny bulimii

Podobnie jak w przypadku anoreksji, przyczyn może być wiele, ale można je podzielić głównie na jednostkowe i rodzinne. 

• czynniki osobowościowe – nieumiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz kontrolowania napięcia powstałego przez stres, trudność w radzeniu sobie z emocjami, skłonności depresyjne, nadmierna koncentracja na wyglądzie, wcześniejsza skłonność do objadania się, ciąża
• czynniki rodzinne – nieprawidłowe relacje w rodzinie, kryzys, rozwód, śmierć kogoś bliskiego. 

W rodzinach osób chorujących na bulimię często jest napięta atmosfera, nagłe, wybuchowe konflikty między rodzicami, postawy rodziców często są przeciwstawne. Badacze sugerują, że w przypadku tego zaburzenia istotną rolę odgrywa relacja z ojcem.

Czynnik społeczny

Bardzo istotną rolę w leczeniu zaburzeń odżywiania ma to, jak chorzy są postrzegani przez społeczeństwo, szczególnie przez najbliższych. 

Zaburzenia odżywiania “obrosły” pewnymi, dosyć głęboko zakorzenionymi, stereotypami. O osobach chorych myśli się w sposób bardzo negatywny. Są postrzegani jako “dziwacy” z którymi ciężko nawiązać i utrzymać kontakt, izolujący się, nieaktywni społecznie. Ich przekonania na temat wyglądu czy jedzenia są określane jako wymysł lub też ich “widzimisię”. Często nie dostrzega się złożoności ich problemów, bagatelizuje się je. A właśnie ten wstyd zupełnie nie pomaga im w dojściu do zdrowia. 

Przez czas pandemii młode osoby zaczęły spędzać sporo czasu w mediach społecznościowych, gdzie wizerunek ludzkiego ciała jest najczęściej nierealny i zretuszowany, co znacznie wpływa na postrzeganie siebie podczas dojrzewania i może skutkować rozwojem zaburzeń odżywiania. 

Miejmy na uwadze, że każdy może zachorować, w końcu jesteśmy tylko ludźmi. Jeśli niepokoją Was jakieś zachowania bliskiego – spróbujcie z nim o tym porozmawiać, poszukajcie wspólnie pomocy. Warto zasięgnąć rad nie tylko psychoterapeuty, psychologa czy psychiatry, ale również dietetyka – w końcu jest to problem związany z jedzeniem. 

Pomagaj i daj sobie pomóc!

Źródła:

• “Zaburzenia odżywiania jako problem zdrowotny i psychospołeczny”, E. Jabłońska, K. Błądkowska, M. Bronkowska
• “Zaburzenia odżywiania” K. U. Marcinkowska 
• “Eating Disorders in Teens During the COVID-19 Pandemic”, M. D. Schwartz, K. L. Costello