Strach jest zupełnie normalną i naturalną reakcją na pojawiające się w otoczeniu niebezpieczeństwo. Właściwie to pomaga on nam przetrwać. Ludzie odczuwają strach na czterech poziomach, zwanych aspektami.

• Poznawczy – jest to po prostu rozpoznanie w otoczeniu bodźców mogących stanowić zagrożenie. 
• Somatyczny – tutaj uaktywnia się reakcja pogotowia; walki lub ucieczki. Doświadczamy wtedy symptomów ze strony naszego ciała; drżą nam dłonie, bledniemy, zaczynamy się pocić, czujemy przyspieszone bicie serca itp. 
• Emocjonalny – czyli uczucia, jakie towarzyszą naszemu strachowi, przykładowo panika, groza.
• Behawioralny – ten z kolei dzieli się na dwie reakcje; mimowolne, na które nie do końca mamy wpływ oraz sprawcze, wynikające z naszych świadomych prób radzenia sobie z sytuacją. 

Strach a lęk 

Zastanawialiście się kiedyś nad różnicą między tymi dwoma stanami? Właściwie często używa się tych dwóch terminów jako synonimy, nie do końca słusznie. 

Doświadczając lęku albo nie jesteś w stanie bezpośrednio wskazać na zagrażające bodźce, boisz się czegoś nieokreślonego, albo potrafisz powiedzieć, co sprawia, że się tak czujesz, ale to „coś” nie jest przez innych postrzegane jako niebezpieczeństwo. 

W pierwszym przypadku czujesz, że stanie się coś strasznego, ale jeszcze nie wiesz co (jest to tzw. lęk rozlany). Natomiast w drugim doświadczasz np. lęku przed pająkami, małą przestrzenią, wysokością (lęk specyficzny). 

Zaburzenia lękowe

Pod tym hasłem kryje się wiele rodzajów chorób. Oto główne z nich: 

• Separacyjne zaburzenia lękowe, czyli lęk przed oddzieleniem od przedmiotu przywiązania w nieadekwatnym stopniu co do etapu rozwoju.
• Mutyzm wybiórczy – stale występujące niepowodzenia w mówieniu w sytuacjach społecznych, w których istnieje oczekiwanie, że osoba będzie mówiła (np. w szkole), mimo tego że wyraża się ona swobodnie w innych sytuacjach.
• Fobia swoista, czyli stały, nieuzasadniony strach wywołany obecnością lub wyobrażeniem danego przedmiotu lub sytuacji, przykładowo jakiegoś zwierzęcia, stania na wysokości, zastrzyku bądź krwi. Osoba dotknięta tym zaburzeniem stara się unikać danego zjawiska.
• Fobia społeczna – stały lęk i strach występujący w sytuacjach społecznych, w których osoba może zostać poddana ocenie. Do takich sytuacji zaliczamy wszelkiego rodzaju interakcje społeczne, bycie obserwowanym lub wystąpienia publiczne.
• Zaburzenie z napadami paniki – występują dwa rodzaje objawów: nawracające, nieoczekiwane napady paniki lub co najmniej jedno lub więcej ze zjawisk takich jak: strach przed kolejnym napadem, obawa o jego przebieg oraz skutki, a także wyraźna zmiana zachowania w trakcie napadu lęku bądź paniki.

• Agorafobia – lęk przed przebywaniem w miejscach bądź sytuacjach, z których ewentualna ucieczka byłaby trudna lub w których mogą wystąpić trudności w uzyskaniu pomocy, gdy dojdzie do napadu paniki lub pojawią się jego objawy. Osoba dotknięta tą przypadłością zazwyczaj obawia się jazdy samochodem oraz spędzania wakacji w bardziej odludnym miejscu.
• Uogólnione zaburzenia lękowe – wzmożony lęk i niepokój połączony z trudnym do kontrolowania zamartwianiem się oraz z szeregiem innych objawów tj.: bezradność, poczucie osaczenia, szybkie męczenie się, drażliwość.
• Zaburzenia lękowe wywołane substancjami psychoaktywnymi i lekami – strach spowodowany intoksykacją, jej wycofaniem lub leczeniem medycznym. 

Zaburzenia lękowe występują dosyć często wśród młodych ludzi. Szacuje się, że 1 na 12 dzieci  oraz 1 na 4 nastolatków borykają się z tym problemem na co dzień. W przypadku dorosłych mówi się, że ok. 28,8% z nich w ciągu swojego życia doświadczyło różnych objawów tych zaburzeń. 

Jak to się objawia?

Wyróżniamy dwa rodzaje objawów zaburzeń lękowych.
Pierwszym z nich są objawy psychiczne, czyli takie które zaburzają treści myślenia w formie urojeń. Zaliczamy do nich:

• obawę utraty kontroli nad sytuacją i napadami paniki, 
• uczucie oszołomienia, zwariowania połączone z poczuciem nierealności otoczenia lub samego siebie,
• nieuzasadniony lęk przed śmiercią lub innymi hipotetycznymi tragicznymi zdarzeniami,
• arytmiczne bicie serca, duszności, dławienie się, poty, a także drgawki,
• poczucie ciężaru w klatce piersiowej powiązane z drętwieniem kończyn.

Drugim z rodzajów zaburzeń lękowych są objawy psychosomatyczne, czyli dolegliwości fizyczne ciała, których przyczyny leżą w psychice człowieka. Są to:

• zmniejszona tolerancja na ból,
• napięciowe bóle głowy,
• zmęczenie lub przewlekłe obniżenie poziomu energii,
• obniżenie jakości widzenia,
• bóle pleców oraz pewnych grup mięśniowych,
• ze strony układu trawiennego można zauważyć częste bóle brzucha, wzdęcia, odbijania, wymioty czy nudności. 
• swędzenie oraz problemy ze skórą.

Dlaczego nas to dotyka?

Jak właściwie w przypadku każdego problemu ze sfery psychiki, źródła zaburzeń lękowych są różne, a każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. W psychologii wyróżnia się jednak parę podejść, tłumaczących to zjawisko. 

• Podejście biologiczne. Zauważono, że niektóre lęki mają charakter ponadkulturowy, jak np. strach przed pająkami. Można zatem wnioskować, że boimy się czegoś, co pierwotnie stanowiło zagrożenie – tutaj ten strach pomagał nam przetrwać. Mózgi osób zdrowych i chorych w badaniach obrazowych różnią się od siebie. 
• Podejście psychodynamiczne. Zakłada, że źródłem objawów zaburzeń lękowych są konflikty wewnętrzne lub strach. Nasz umysł “chroni się” przed doświadczaniem cierpienia psychicznego i w ten sposób powstaje zaburzenie.
• Podejście behawioralne z kolei mówi, że neutralny wcześniej bodziec wzbudza lęk przez doświadczenie strachu. Działa to jak takie skojarzenie. 
• Podejście poznawcze. Skupia się ono na tym, jakie osoba ma podejście do potencjalnego zagrożenia. Ludzie wrażliwi na lęk często mają tendencję do przeceniania niebezpieczeństw, podsycania własnego strachu, są nastawieni na “nadchodzącą” katastrofę. Taka reakcja może uruchamiać błędne koło, ponieważ wyobrażenie o jakiejś tragedii może jedynie zwiększać poczucie lęku i doznania fizyczne oraz psychiczne z nim związane, a to z kolei utwierdza nas w przekonaniu, że rzeczywiście mieliśmy się czego bać. 

Temat zaburzeń lękowych jest niezwykle rozległy oraz trudny, a dlatego warty rozmowy. Jeśli zauważacie, że wy lub ktoś z waszego otoczenia może borykać się z nimi na co dzień – porozmawiajcie, dajcie wsparcie, poszukajcie pomocy specjalistów.

Źródła:

• Helena Sęk, „Psychologia kliniczna”
• Philip G. Zimbardo, Richard J. Gerrig, „Psychologia i życie”
• A. Kowalchuk, S. J. Gonzalez, R. J. Zoorob, „Anxiety Disorders in Children and Adolescents”
• psychiatra.bydgoszcz.eu
• zaburzeniaemocjonalne.pl
• Medicover